Sách Đặc khảo tín ngưỡng thờ gia thần

Tác giả: Huỳnh Ngọc Trảng Khổ sách: 14.5 x 20.5 cm Số trang: 174 trang Năm xuất bản: 2013 NXB: Văn hóa Văn Nghệ Lời tục rằng:"Sống cái nhà, già cái mồ" còn nói có chữ nghĩa thì hai công trình xây dựng quan trọng của mỗi kiếp đời là "dương cơ" và "âm phần". Tuy có khu biệt thành hai trú sở lúc sống và lúc chết như vậy, song cái nhà/dương cơ của người Việt ta dành phần cho người chết coi ra hơi bị nhiều, đặc biệt là các từ đường. So với phần dành cho người sống, cái phần không gian dành cho những vong hồn quá vãng lại thường được tập trung nhiều công sức, tiền bạc và nhiều nỗ lực trang trí, điêu khắc mỹ thuật hơn hết. Việc thờ tự tổ tiên ở xứ ta không chỉ là chuẩn mực luân lý mà còn nhằm chỉ rõ "Ta là một nhân vị có cội nguồn, chứ không phải là một tay ma cà bông... không có gia phả!". Phụng thờ tổ tiên là một nghĩa vụ của đạo Hiếu được chế định trong cổ luật hẳn hòi nên không gian thờ tự năm đời (Ngũ đại mai thần chủ) ở mỗi gia đình là một thiết chế cụ thể. Đó là quy phạm của thế gian, còn ở khía cạnh tín ngưỡng, tập hợp vong hồn tổ tiên là một bộ gia thần có công năng chứng giám và phù hộ cho con cháu trong mọi việc làm ăn sinh sống. Chính vì vậy, nơi thờ tự tổ tiên là không gian thiêng liêng nhất trong nhà, ở đó diễn ra sự thông linh của con cháu ở trần thế với cõi trên của những người khuất mày khuất mặt. Tín ngưỡng này bắt nguồn từ quan niệm "Vạn vật hữu linh" (animism), đó là niềm tin về sự bất tử của linh hồn: Thác là thể phách, còn là tinh anh. Thể phách hiểu là vía, tinh anh là hồn. Nhưng còn có niềm tin khác vào sự "kính thành" như Kinh Thư viết đại ý: Trời không thân với ai, chỉ thân với người hay kính. Quỷ thần thường không có chứng giám cho ai, chỉ chứng giám cho kẻ có lòng kính thành. Hiểu nôm na là:"Có thờ có thiêng, có kiêng có lành"